روایت ظهور و سقوط خواجه نظام الملک طوسی

در رمضان سال ۴۸۵ قمری، هنگامی که خنجر فداییان اسماعیلی در سینهٔ خواجه نظام‌الملک طوسی نشست، مسیر تاریخ ایران دگرگون شد. خواجه نظام‌الملک، راهی طولانی و دشوار از طوسِ خراسان تا اصفهان، پایتخت باشکوه سلجوقیان، پیمود تا به جایگاه والای وزارت دست یابد. این کتاب روایت‌گر ظهور و سقوط یکی از بزرگ‌ترین و نام‌آورترین وزیران تاریخ ایران است؛ مردی که از سخت‌ترین مسیرها گذشت و به بلندای قدرت در دوره سلجوقی رسید و سرانجام در میانهٔ چالش‌ها و دشمنی‌های بسیار سقوط کرد. اثر حاضر تلاشی است برای واکاوی زوایای آشکار و پنهان زندگی سیاسی و علل ترور خواجه نظام‌الملک، از منظر شکاف‌های اجتماعی و سیاسی؛ رویدادی که تنها با نگریستن به شبکهٔ پیچیدهٔ قدرت، از حسن صباح در قلعهٔ الموت تا ترکان خاتون در حرم‌سرای ملکشاه سلجوقی، قابل درک است.

اکنون میراث خواجه نظام‌الملک را باید در شکوه گنبد مسجد جامع عتیق اصفهان، در نفوذ مدارس نظامیه به‌عنوان رقیبی فکری برای خلافت فاطمیان مصر، و در بنیان‌های استوار نظام دیوانی ایران‌زمین جست‌وجو کرد؛ میراثی ماندگار که پس از نزدیک به هزار سال، هنوز نیازمند نگاهی تازه و پژوهشی ژرف است.

امپراتوری عثمانی، در روایت‌های سنتی غرب، همواره به مثابه «دیگری اسلامی ـ آسیایی» در برابر «غرب مسیحی ـ اروپایی» تصویر شده است، اما واقعیت چهره‌ای پیچیده‌تر و شگفت‌انگیزتر دارد؛ قلمروئی چندقومیتی، چندزبانه و چنددینی عثمانی‌ها تا اعماق قاره اروپا گسترش یافته بود. در حقیقت فرمانروایان عثمانی خود را وارث امپراتوری روم می‌دانستند. مارک دیوید بئر، در این روایت جدید و جذاب، اوج‌گیری شگفت‌انگیز عثمانی‌ها از یک امارت مرزی کوچک به یک امپراتوری جهانی را با تأکید بر پیوندهای آنان با زبان‌های ترکی، مغولی، اسلامی و بیزانسی به تصویر می‌کشد. او نشان می‌دهد که عثمانی‌ها همزمان که پیشگام تساهل و مدارا‌ی دینی بودند، از ابزار تغییر مذهب برای ادغام و یکپارچه‌سازی ملت‌های مغلوب استفاده می‌کردند. اما در قرن نوزدهم، این سیاست جای خود را به انحصارطلبی داد، روندی که سرانجام به پاکسازی قومی، نسل‌کشی و فروپاشی امپراتوری پس از جنگ جهانی اول انجامید.
عثمانی‌ها، روایت‌های مسلط غرب از رنسانس، عصر اکتشافات جغرافیایی و اصلاحات مذهبی را به چالش می‌کشد و تصویری نو از تأثیر ماندگار این دودمان بر تاریخ اروپا و جهان ارائه می‌دهند. این کتاب بازخوانی درخشانی است از گذشته‌ای که هنوز زنده و سرشار از تضاد، زیبایی، خشونت و شکوه است.