افسانه‌های ایرانی همانند آثار ادبی جلوه گاهی است برای دلاوری پهلوانان و ترفندهای عیاران و رندان و شیرین‌کاری آنان، مردم در کار اینان نمودی از آرزوهای به بادرفته یا برنیامده‌ی خود را می‌بینند.این افسانه‌ها هماره با آثار ادبی مکتوب تعاملی چندجانبه دارند و گاه از آثار ادیبان بخشی به افسانه منتقل شده و گاه برعکس.

مضمون عاشقانه، بی‌شک هم در ادبیات رسمی و هم در افسانه‌های عامیانه مضمون اصلی به حساب می‌آید. تخیل مردم در طی هزاره‌ها و قرن‌ها این درون مایه را به صورت‌های گوناگون پرورانده است. رگه‌ها و ریشه‌های بسیاری از آثار ادبی و عرفانی را می‌توان در افسانه‌های عامیانه پیدا کرد. افسانه‌های عاشقانه در فرهنگ ایرانی آنچنان گستردگی دارد که می توان به جرأت آن را شاخه‌ی اصلی افسانه‌های عامیانه دانست. حتی جادو و عناصر خارق‌العاده در بسیاری موارد در خدمت مضمون عاشقانه است.

افسانه‌های پریان ایرانی با گونه‌های متفاوت، سازوکار شگفت‌انگیز و حضور پریان و دیوها در کنار آدمیان و تأثیر شگرف جاودانه سرزمینی خیالی را پی می‌ریزد که در میان سرزمین‌های جادویی افسانه‌های جهانی، برجستگی خاص خود را دارد. این افسانه‌ها نمودی ممتاز از زیست و کار مردمان ایران است.

جادو در افسانه‌های ایرانی سازوکاری ویژه دارد. ذهنیت خیال‌پرداز ایرانی در این عرصه حد و مرزی نمی‌شناسد. تمام رؤیاهای مردم با بهره‌گیری از جادو صورت عینی به خود می‌گیرد و آنجا که دستیابی به این رؤیا در عرصه‌ی اجتماعی ناممکن می‌شود، در جهان جادو سهل و آسان‌یاب خواهد بود.