بخش اعظم تاریخْ سلسله‌مراتبی است؛ دربارهٔ پاپ‌ها و رئیس‌جمهورها و نخست‌وزیرهاست. اما اگر صرفاً دلیلش این باشد که بایگانی‌های تاریخی را خود سلسله‌مراتب‌ها ایجاد می‌کنند چه؟ اگر به شبکه‌هایی به همین اندازه پرقدرت ولی نه‌چندان قابل رؤیت بی‌توجه باشیم و بررسی آنها را به نظریه‌پردازان توطئه ـــ با آن خواب و خیال‌هایشان دربارۀ ایلومیناتیِ برخوردار از قدرت مطلق ـــ واگذار کنیم، چه پیش می‌آید؟

«وجدانِ بیدار» عنوانی است که اشتفان تسوایگ برای سباستین کاستلیو در مواجهه با کالوَن برگزید. روایتی از فردی که نخواست همرنگِ جماعت شود

و صدایِ اصیلِ خویش را از کف ننهاد. کاستلیو در برابر استبدادِ مذهبیِ کالون ایستاد و بهایش را نیز پرداخت. از عصرِ خود فراتر بود و عذابِ تنهایی

را نیز دید و کشید. گمان من آن است که همواره مخالف‌خوانی‌هایند که راه می‌گشایند و امکانِ روییدنِ خیال را در دشتِ اندیشه فراهم می‌سازند

و مگر توسعۀ تمدّن بشری به چیزی بیش از تخیّلِ خلاقانه مدیون است؟ اگر دوگانۀ (درست/نادرست) را راست بدانیم، به گمان من، ایده‌ای نو و

نادرست بسی بهتر و راه‌گشاتر از ایده‌هایی دست‌فرسود و کهنه و تکراری است. هر ایدۀ نو، نگاهی تازه به جهان است و جهان از نگاه زاده می‌شود

و «آدمی دید است و باقی پوست است».
«منطقِ حیرانی؛ در باب استدلالِ حقوقی»، صدایی است اصیل از ایده‌هایی نو در دشتِ سترونِ دانشکده‌ها و انجمن‌های حقوقیِ ایران که بیشترین

زمان خود را به تکرار می‌گذرانند. منطقِ حیرانی در زمانه‌ای که اهالیِ حقوق برای هر چیز حکمی قطعی در آستین دارند، فراخوانِ حیرت می‌دهد و بر آن است

که راه را نه از مسیر مجادلاتِ فقیهانه(آن هم فقیهانِ شحنه‌شناس!) بلکه از طریقِ انجام گفت‌وگویی مشارکت‌جویانه باید یافت.
منطقِ حیرانی در دو ساحتِ «قانون‌گذاری» و «قضاوت»، دو نگاهِ متفاوت را عرضه می‌کند. از این نظرگاه «قانون همواره باید در دایرۀ فهمِ عرفی

سرگشته بماند و در پی آن باشد که کشف کند فهمِ عرفی طالبِ چیست؟ کشفی دشوار که لزوماً با انتخابات‌های دموکراتیک حاصل نمی‌آید و

گاه به مکاشفه‌های صادقانۀ واضعانِ قانون نیازمند است» و مدعی است که «فهمِ عرفی، دل‌بستۀ دوگانه‌هاست» و در این ساحت نمی‌توان از راهی

سوم سخن به میان آورد. قانون، یا شکنجه را مطلقاً رد می‌کند و یا به آن جواز می‌دهد. سخن گفتن از راه سوم، در واقع جواز به شکنجه است.

«قانون باید رسوبِ تاریخیِ اخلاق باقی بماند و این بدان معنی است که خودش اخلاق ایجاد نکند.» حقوقِ بنیادین نیز از راهِ فهمِ عرفی درک می‌شوند

و قانون‌گذار نمی‌تواند نظر خودش را، حتی اگر متکی به رأی اکثریّت در یک انتخابات باشد، به این فهمِ عرفی تحمیل کند و باید دانست که

«فهمِ عرفی، رعایتِ خواهش همۀ انسان‌هاست» و نمی‌تواند محدود به درک مردمِ یک منطقه یا حتی کشور شود.
قانون‌گذاران باید به مؤلفۀ مهم «ارزش آزادیِ شهروندان و حقوق بنیادینِ آن‌ها» آگاه باشند و نیک دریابند «قوانین اساسی‌ای که

در بردارندۀ حقوق اساسی مردم‌اند، فراتر از دموکراسی می‌روند» و «تا چیزی به درجۀ قبولِ فهمِ عرفی نرسیده نباید تبدیل به قانون شود.»
منطقِ حیرانی، منطقِ تفاوت‌هاست و «قاضی در استدلال‌هایش بیش‌تر در پی آن است که بگوید این دعوا شبیهِ چه چیزی نیست.»

هرقدر که توصیه در وضعِ قانون مبتنی بر «یا این/یا آن» بود، اندرز در مقامِ قضاوت «نه این/نه آن» است. «یافتنِ حکم کلیِ فهمِ عرفی و تبدیل

آن به قانون، بسیار ساده‌تر از یافتنِ حکم جزئیِ فهم عرفی و تبدیل آن به رأی قاضی» است. قاضیِ پایبند به منطقِ حیرانی باید بتواند علاوه

بر انجام استدلال، رأی خود را توجیه کند. او باید در پی فراهم‌سازیِ «آبرو و وجاهت» برای رأیِ خویش باشد حتّی اگر نیاز به آن افتد که برای رسیدن

به حقِ منطبق با فهمِ عرفی با بهره‌گیری از شاعرانگیِ خویش «به نفعِ شهروندان و به ضرر قدرت، مغالطه کند.» چرا که «حقوق، طی طریق در بیابانی

از تحیّر است برای رسیدن به حق.»

شورشی سودایی

یک زندگی‌نامۀ دیگر از ادوارد هلت کار، روزنامه‌نگار و مورخ مشهور انگلیسی. همان که زندگی‌نامۀ داستایفسکی – جدال شک و ایمان – را هم نوشته؟

بله، همان. او قواعد این ژانر ادبی را خوب بلد است و گاهی هم در آن دست به نوآوری‌های جالبی می‌زند. زندگی‌نامۀ داستایفسکی‌اش که عالی بود.

بعدها خواهید دید زندگی‌نامۀ مارکس‌اش هم واقعاً جذاب است. اما از میان تمام نوشته‌های زندگی‌نامه‌ای‌اش، خودش بیش از همه زندگی‌نامۀ باکونین

را دوست داشت و معتقد بود این موفق‌ترین زندگی‌نامه‌ای بوده که نوشته. رویدادهای زندگی باکونین، آمیخته به تحولات فکری و نوشتاری او، بر زمینه‌ای

زنده از قرن نوزدهم به تصویر کشیده شده‌اند: نمونه‌ای درخشان برای هر کس که به ژانر زندگی‌نامه علاقه دارد یا می‌خواهد زندگی‌نامه بنویسد.
هنوز متقاعد نشده‌اید که باید این کتاب را خواند؟ باکونین را می‌شناسید؟ نه؟ پس حتماً لغت «آنارشی» به گوش‌تان خورده. باکونین بزرگ‌ترین

آنارشیست تاریخ است. یک شورشی جسور و جذاب، که سرتاسر اروپا را در جستجوی فردیت انسان و مقابله با دولت‌های دیکتاتور و توتالیتر پیمود.

او عاشق توطئه، مبارزه و انقلاب بود. نابغه‌ای اشراف‌زاده، بی‌خیال و تن‌پرور که هر جا می‌رفت همه چیز را به هم می‌ریخت. مبارزی که عموماً آنقدر

پول نداشت که برای خودش غذا بخرد اما تقریباً تمام دولت‌های اروپایی از او هراس داشتند و ورودش را به کشورشان ممنوع کرده بودند.

این همان کسی است که داستایفسکی پس از شنیدن یکی از سخنرانی‌هایش، از فرط هراس و تشویش، دچار تشنج شد.

زندگی او هنوز هم نمونۀ بسیار خوبی از مبارزه‌ای تمام‌عیار با دیکتاتورها و تمامیت‌خواهان است.
هنوز هم متقاعد نشده‌اید؟ این قسمت کوتاه از کتاب را ببینید: «او باروبنۀ خود را بست. در میان دوستانش فقط هرتسن همراهش بود.

آنها سوار قایقی شدند که قرار بود او را به اسکلۀ نوا در کرونشتات برساند. . . در دهانۀ نوا قایق آنها گرفتار گردباد شد و نتوانست وارد اسکله شود. . .

میخاییل فکر می‌کرد که دیگر هرگز چشمش به این مناظر نخواهد افتاد. هرتسن شعری از پوشکین خواند که در آن پترزبورگ شهر بی‌حوصلگی،

ملال و سنگ خارا وصف شده است. میخاییل قایق را ترک نکرد و وقتی هرتسن با او وداع کرد، او زیر باران بی‌امان در اسکله بی‌حرکت

ایستاد و به دریا خیره شد – یک هیکل تکیدۀ تنها در شنل سیاه».
مطمئن باشید کمتر پیش خواهد آمد که چنین قطعۀ تأثیرگذار و جذابی را حتی در رمان‌های بزرگ بخوانید، چه رسد به زندگینامۀ یک نظریه‌پرداز

آنارشیست.

نردبان آسمان گزارشى كامل از مثنوى مولوى به نثر است. در اين گزارش ضمن اينكه يكايك ابيات مثنوى لحاظ گرديده است فقط به معنى كردن ابيات بسنده نشده بلكه جان كلام مولانا به‌صورتى روان و پيوسته به نثر درآمده است، به‌طورى كه علاقه‌مندان به مثنوى با خواندن اين كتاب مى‌توانند مطمئن باشند كه مثنوى را از آغاز تا انجام خوانده‌اند. در اين گزارش بخشهاى داستانى مثنوى از بخشهاى غيرداستانى تفكيك شده است و اشارات و تلميحاتى كه مولانا به كار برده است به حدّ لازم توضيح داده شده است.

در جلد دوم، مآخذ قصص و تمثيلات مثنوى با آخرين يافته‌هاى پژوهشگران روزآمد شده و پيشينه قصّه‌هايى كه مولانا در مثنوى آورده است از منابع اصلى نقل شده است.

اين اثر در رديف اوّل شرحهاى موجَز مثنوى قرار دارد و هيچ دوستدار مولوى و پژوهنده مثنوى از آن بى‌نياز نيست.